Η κρίση,όπως και η Ρώμη, δεν γεννήθηκε σε μια μέρα. Το χειρότερο; Δεν θα εξαλειφθεί το ίδιο γρήγορα. Κι επειδή, ως γνωστόν, σε αυτή τη ζωή, από τα σύννεφα πέφτουν μόνο όσοι αγνοούν την ιστορία, μια ματιά στο όχι και τόσο απώτερο παρελθόν φτάνει για να αποκηρυχθούν όλοι όσοι τριγυρνούν δεξιά κι αριστερά παριστάνοντας τους μικρέμπορους της αισιοδοξίας και των «πρόωρων καλών νέων». Λοιπόν, έχουμε και λέμε: μετά το κραχ του ’29, ακολούθησε μια τετραετία έντονης κάμψης μεγεθών, δεικτών και προσαρμογών, που όντως όμοιά της δεν είχε γνωρίσει μέχρι τότε η οικονομική επιστήμη.
Παραδόξως πώς, το ’33, όμως, ήταν μια αναπάντεχα καλή χρονιά, που έκανε πολλούς να αναθαρρήσουν και πολύ περισσότερους να είναι αισιόδοξοι. Στην πραγματικότητα και παρατηρώντας τις τότε εξελίξεις από την ασφάλεια που παρέχει η απόσταση των 77 ετών, εκείνη η χρονιά δεν αποτέλεσε παρά μια σύντομη παρένθεση. Η ουσιαστική ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας άρχισε να καταγράφεται από τα μέσα της δεκαετίας του ’50. Δηλαδή, 20 ολόκληρα χρόνια μετά τη χρονιά που πολλοί σύγχρονοι οικονομολόγοι χαρακτήριζαν ως «αρχή του τέλους» της κρίσης. Στην πραγματικότητα, το ’33 δεν ήταν τίποτα παραπάνω από το «τέλος της αρχής». Η αρχή του τέλους, έπρεπε να περάσουν δύο δεκαετίες και να μεσολαβήσει ένας Παγκόσμιος Πόλεμος, για να δρομολογηθεί. Σημαντική διευκρίνιση: η παρεμβολή ενός πολέμου στην προκειμένη περίπτωση δεν λογίζεται ως αρνητικό γεγονός για την ανάκαμψη της οικονομίας. Αντιθέτως, ήταν αυτός που έδωσε την τελική ώθηση για να ακολουθήσει η περίοδος της μεγάλης σύγκλισης. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας, παρατηρήθηκε ενδεχομένως για πρώτη φόρα και σίγουρα για τελευταία, τουλάχιστον κατά τον αιώνα που πέρασε, το φαινόμενο της οικονομικής και κοινωνικής ισορροπίας μεταξύ των ομάδων του πληθυσμού. Ποτέ άλλοτε, για παράδειγμα, δεν καταγράφηκε τόσο μεγάλη σύγκλιση των ετήσιων απολαβών μεταξύ του μέσου εργαζόμενου και του μέσου διευθύνοντος συμβούλου στις ΗΠΑ. Ανάλογη ήταν η εικόνα και στην Ευρώπη. Πόσο κράτησε το «θαύμα»; Οχι παραπάνω από 10 χρόνια. Κι αυτό γιατί από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 ξεκίνησε η περίοδος της μεγάλης απόκλισης, η οποία πήρε τις πραγματικές της διαστάσεις στις αρχές του ’70. Αλλά και πάλι, οι απολαβές του CEO της General Motors ούτε κατά διάνοια δεν έφταναν, αναλογικά, εκείνες του CEO της Wall Mart λίγο πριν ενσκήψει η τελευταία μεγάλη οικονομική κρίση. Η οποία και πάλι αναμένεται ότι θα διορθώσει την κατάσταση των έντονων ανισορροπιών, σε βάθος χρόνου. Γιατί το επέκεινα αυτής της κρίσης θα το ζούμε επί μακρόν, όπως διδάσκει η ιστορία. Οπότε, υπομονή…